A presenza de rochas decoradas con gravados, como outras manifestacións prehistóricas e históricas, coma as mámoas, os castros, os marcos e mesmo os restos de construcións abandonadas, desencadea unha serie de lendas que teñen por obxecto tanto transmitir esa xeografía mental do territorio como incorporar os coñecementos da vida e da natureza, mesmo do universo e das relacións humanas, integrados coas informacións de todo tipo que conforman o coñecemento. Así, vanse realizando apropiacións dos lugares da memoria volvendo a inscribir símbolos, imaxes ou contos actuais. Os paneis rupestres son cristianizados e os ritos cristiáns son humanizados e levados á historia de persoas. As mouras, a virxe, as meigas e veciños vellos ou míticos se mesturan nunha amalgama de coñecementos sintéticos que teñen a fonte común das propias evidencias que poden pisarse no territorio. Seres da imaxinación, seres da lembranza e seres transmitidos pola ortodoxia e o ensino son os mesmos seres que habitan os lugares, algúns ameazantes e perigosos, outros cheos de promesas de saúde e de riqueza, de lascivia ou de oportunidade. No equilibrio das consecuencias está a liberdade de elección. As leccións están gravadas na paisaxe polos nosos antepasados e se alimentan coa transmisión oral.
Na Ribeira Sacra existen mostras asociadas a este tipo de continuidade no uso de lugares ligados á transmisión oral e á tradición, como a Pedra da Virxe do Santuario de Cadeiras (Sober) ou a Virxe da Pena, en Pantón, na que os petróglifos asumen sentidos relixiosos, ou as Penas da Pastora, da Raíña ou da Moura en San Xoán de Río, nos que se asocian as paraxes a personaxes paradigmáticos ou esquemáticos que representan as concepcións sociais das comunidades, asociadas neste caso tamén a aparición de restos de pasados míticos, como a espada de Mouruás, ademais do propio valor estético dos propios penedos para as sensibilidades tanto actuais como dos pasados moi afastados.
Estes seres fantásticos, mouras (habitantes dos castros, dos petróglifos, dos penedos), xacias (metade peixe metade muller, que viven nas pozas dos ríos), santos e virxes, adoitan relacionarse cos veciños do lugar, ás veces con nefastos resultados que xustifican unha catástrofe apenas presente no recordo, pero moi activa na memoria. Entre estes seres da memoria encaixaría tamén o lobishome, temor recollido xa no século XVI por Torquemada, e que no século XIX evidenciaríase no corpo de Romasanta, nacido en Esgos.